گروه فرهنگ و هنر ـ مارال نژاد آذر: حقوق‌دانان جمله جالبی دارند که می‌گوید "تا فعل یا عملی ثبت نشود، همیشه در مظان از بین رفتن، به فراموشی سپردن و نابودی است". احتمالا فلسفه ثبت املاک نیز بر همین اساس بوده؛ چرا که ممکن است پس از یک نسل اشخاص حقیقی و سازمان‌ها فراموش کنند که مالکیت فلان قطعه زمین یا ملک در اختیار چه کسی بوده است. در این بین آثار تاریخی، فرهنگی و هنری از اهمیت بسیار بیشتری برخوردارند زیرا علاوه بر ارزش مادی، ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی بسیاری را در خود جای داده‌اند.
به همین دلیل هم سازمان‌های بین‌المللی از کشورها می‌خواهند آثار تاریخی و برجسته خود را ثبت کنند و هم نهادهای دولتی بر اهمیت این امر صحه می‌گذارند. ثبت آثار تاریخی و فرهنگی دو مزیت کلی دارد؛ اول اینکه مالکیت اثر یا شیء مشخص و مبرهن می‌شود و دوم اینکه با ثبت ملی اثر بر همگان معلوم می‌شود که حاکمیت یک کشور نسبت به حفظ و نگهداری آن اهمیت نشان داده و بر خود واجب می‌داند از آن حمایت و حفاظت کند و از نابودی یا سرقت و از بین رفتن آن با استفاده از مجریان قانون و ضابطین قضایی جلوگیری خواهد کرد.
نخستين آثار ثبت‌شده ميراث ملی در ایران به دوران رضاشاه برمی‌گردد. اما بعضی از اين آثار در طول تمام اين سال‌ها فقط ثبت شده‌اند و پرونده مفصل با عكس و نقشه و... برای آنها تشكيل نشده است. البته در بسیاری از موارد نیز بناهایی و فرهنگ‌هایی وجود داشته که با ثبت ملی از نابودی حتمی نجات یافته و به حیات خود ادامه می‌دهد.
اهمیت چنین مسئله‌ای در مازندران با توجه به اقتصاد مبتنی بر گردشگری این استان بسیار بیشتر از سایر مناطق است. به عقیده کارشناسان باید این حقیقت را پذیرفت که "میراث" پایه و اساس گردشگری است و بدون داشتن میراث، حوزه گردشگری معنا پیدا نمی‌کند.
به کزارش عبارت امروزه در حالی که بسیاری از کشورها به دنبال جعل سابقه تاریخی در کشورشان بدون پیشینه محکم هستند ما باید بیش از گذشته توجه‌مان را به میراث مادی و معنوی که از گذشتگان برای‌مان به یادگار مانده معطوف کنیم.
استان مازندران دارای بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ اثر شناسایی شده میراثی است که ۲ اثر یعنی باغ عباس آباد و همچنین جنگل های هیرکانی به عنوان آثار جهانی در سازمان یونسکو ثبت شده است.
در سال 99 نیز مازندران بیشترین آثار ثبتی میراث فرهنگی را در یک دهه اخیر تجربه کرد و توانست ۳۴ اثر خود را در داوری شورای ملی ثبت میراث فرهنگی با جلب نظر داوران ثبت کند. به گفته سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان بیشترین آثار ثبت ملی مازندران در سال ۹۹ مربوط به بناهای تاریخی بود.
در ادامه مروری داریم بر آثاری که تنها در سال 1399 در استان مازندران به ثبت ملی رسید.
خانه دادار لیتکوهی در آمل – این خانه در روستای کاسمده شهرستان آمل و با معماری دوران زندیه و قاجار ساخته شد و سپس در زمان پهلوی مرمت گشت. این بنا در گذشته منزل دادار خان لیتکوهی یکی از خانهای زمان پهلوی اول بود و عموما مرکز تجمع اعیانها در جهت انجام برخی امور حکومتی بوده است.
خانه ملک در شهر آمل – این خانه از جمله خانه‌های پرشمار تاریخی در بافت شهری آمل محسوب می‌شود که با توجه به اقلیم آب و هوایی شهرستان پنجره های زیادی و عریضی دارد تا معضل رطوبت در شهرهای شمالی را برطرف نماید
خانه معنوی آمل دیگر خانه تاریخی بود که در سال 99 به جمع آثار ملی ثبت شده در این شهرستان پیوست.
کاخ ملکه مادر در چالوس - کاخ ملکه مادر در مجاورت شهر چالوس در روستای مازو پشته، در ابتدای کمربندی نمک آبرود در کنار جنگل احداث شده است. این کاخ از بناهای دوره پهلوی دوم است و برای اقامت موقت مادر محمدرضا شاه پهلوی تاج‌الملوک آیرُملو (همسر دوم رضا شاه) در مدتی که محمدرضا پهلوی در رامسر به سر می‌برد به دستور وی و توسط بنیاد پهلوی و تحت نظر اسدالله علم ساخته شد.کاخ ملکه مادر در دو طبقه ساخته شده و در زمینی به مساحت ۵۰۰۰۰ متر مربع بنا شده است.
کاخ ملکه مادر در چالوس
ویلاهای جنگلبانی چالوس – این مجموعه شامل پنج ویلا در ضلع شمالی میدان معلم شهر چالوس درمحوطه سازمان جنگل‌ها و در فاصله اندکی از جانب شرقی رودخانه چالوس واقع شده‌است. این ویلاها تماماٌ دو طبقه و تنها قسمت کرسی آنها از سنگ‌های تراشیده ساخته شده وعلاوه بر سنگ مصالح متداول روز از جمله آجر و چوب و … در ساخت آنها بکار رفته‌است.
استراحتگاه ولی‌آباد در چالوس – روستای ولی آباد در ۶۰ کیلومتری جاده چالوس بعد از سیاه بیشه و قبل از پیچ «هزارچم» قرار گرفته است. از مکان‌های دیدنی این روستا باید به پالون سر، کارچال، فشک دره، ونک نو، تاپی، چنارسر و امامزاده حسن (ع) اشاره کرد.
خانه آیت الله کوهستانی در بهشهر – 48 سال از ارتحال آیت‌الله کوهستانی بهشهری می‌گذرد؛ مجتهدی که خانه روستایی خود را تبدیل به حوزه علمیه کرد تا خفقان رضاخانی نتواند از ترویج دین جلوگیری کند. اکنون و پس از نزدیک به نیم قرن از درگذشت این بزرگوار خانه او به ثبت ملی میراث فرهنگی درآمده است. با تلاش مستمر آیت‌الله کوهستانی در آن زمان، ۵ دستگاه ساختمان گلی بسیار ساده که هر یک شامل چند حجره بود، برای اسکان طلاب احداث شد. به کزارش عبارت پس از تکمیل بنا، وی برای نامگذاری به قرآن تفأل زد که آیه «قُلْ بِفَضْلِ اللهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» آمد و با الهام از کلام وحی، این پنج مدرسه را «فضل»، «رحمت»، «فرح»، «خیر» و «جمع» نامگذاری کرد.
خانه آیت الله کوهستانی
موزه آلاشت سوادکوه - موزه آلاشت همان خانه رضاشاه پهلوی است که در سوادکوه و در شهر آلاشت قرار دارد. این بنا در دو طبقه در زمین به ابعاد ۱۸ در ۱۸ متر و با خرپای چوبی و سقفی از چوب بنا شده بود که بعدها سقفش شیروانی شد. این ساختمان در سال ۱۳۵۲ به عنوان زادگاه و موزه رضا شاه پهلوی یاد شد و متعاقب آن اثر مذکور مرمت و مورد بهره برداری قرار گرفت. طی سال های پس از انقلاب اسلامی بعنوان کتاب خانه عمومی شهر آلاشت استفاده شد تا آنکه در سال ۸۸ با جذب اعتبارات منظور شده به موزه مردم شناسی تبدیل شد.
بنای تشر در روستای یانه‌سر بهشهر - این بنا در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا و با فاصله ی حدود ۶ کیلومتری از روستای یانه سر و در ارتفاعات دهنه قالدین روستای رادکان ، واقع می باشد. همچنین این اثر مربوط به قبل از دوره ی سلجوقیان است و در دوران حکومت های محلی و منطقه ای، و حاکمیت باوندیان ساخته شده است. نقل است ابو جعفر باوندی حاکم محلی مستقر در منطقه ی عمومی شرق روستای باستانی یانه سر( نقطه ی مشهور به گرد تپه) محل اسکان و استقرار بود. ابوجعفر دختری زیبا و زیرک بنام تِشِره داشت که بدلیل بیماری از دنیا رفت به سبب علاقه وافر پدر به این دختر ، مقبره ای با یک بنای آجری در بدنه صخره ای و محلی صعب العبور و با چشم اندازی بسیار زیبا در ارتفاعات دهنه قالدین روستای رادکان و با معماری ماندگار و احتمال آسیب پذیری بسیار پایین ، با رعایت تمامی قواعد پدافند غیر عامل در آن دوره ساخته شد و پیکر تشره در آن مدفون شد ، و به تاسی از نام این دختر ، این مکان تشر نام گذاری شد.
حمام چرات سوادکوه - روستای چرات یکی از روستاهای شهرستان سوادکوه استان مازندران می باشد که در نزدیکی شهر آلاشت که واقع شده است. از جنوب خط راس آن مرز استان تهران(فیروزکوه) و مازندران را تعیین می‌کند از غرب و شمال غربی به کوه های بندپی بابل هم مرز است با چراگاه‌های سرسبز. چرات و مراتع اطراف آن که از رشته کوه البرز مرکزی محسوب می‌شود به لحاظ اینکه در ارتفاع بیش از ۲۷۰۰ متر واقع شده‌است به جزء در دره‌های آن که قابل کشاورزی است سایر جاهای آن فقط برای چراگاه دام کاربرد دارد. در جنوب شرقی این روستا کوهی به نام سوات قرار دارد که برخی اعتقاد دارند نام سوادکوه از این کوه گرفته شده است. محلی ها به قله این کوه شاه نشین می گویند. از دیگر قسمت های دیدنی این روستا، حمامی قدیمی است که بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد اما احوالات آن تعریفی نیست. ثبت ملی این اثر می‌تواند به جلوگیری از روند نابودی آن که مدتی است آغاز شده بیانجامد.
امامزاده عبدالله روستای اَزباران فریدونکنار - آستان مقدس امامزاده عبدالله (علیه السلام) ازباران در شهرستان فریدونکنار قرار گرفته است و با سقف چوبی و تزئینات قدیمی، دل هر بیننده علاقه‌مند به معماری سنتی در مازندران را می‌رباید.
همچنین "پل قوز" و "خانه ساروکلا" در قائمشهر از دیگر آثار ثبت ملی شده در سال 99 بودند.
در سال 99 همچنین 7 اثر طبیعی نیز در مازندران ثبت ملی شد که اسامی آن به شرح زیر است؛
آبشار شی‌الیم بابل - آبشار شی الیم یکی از جاذبه های مطرح در سطح استان مازندران و طبیعت زیبای بابل در ۲ کیلومتری جنوب شرقی روستای گاوزن محله در میان دره ای انبوه از درختان جنگلی واقع شده است. این آبشارطبقاتی با ارتفاع بیش از 30 متر، بر دل صخره ای زیبا جاری است و جریان آب باعث فرسایش مسیر سنگی صخره شده است و در پایین هر طبقه حوضچه ای کوچک و پرآب وجود دارد که اب را از گوشه و کنار به طبقه زیرین هدایت می کند. همچنین در مسیر آبشار کلبه هایی وجود دارد که از معدود کلبه های به جامانده از زلزله بند پی، سال 1366 است.
آبشار شی الیم بابل
آبشار میج رامسر - آبشار باشکوه و زیبای میج ، به فاصله کمی در بالادست روستای میج از منطقه اشکورات قراردارد. روستای میج شمالی ترین روستای اشکور بالا می باشد. اشکور، دره ای شمالی جنوبی در مرز استانهای مازندران و گیلان است. آبشار ميج(ايج و يا آبشار ده قلو) يکی از زيبايی های منطقه رامسر است که از ذوب برف های دائمی کوه خشه چال در ارتفاعات اشکورعليا(اشکوکيا) سرچشمه می گيرد. اين آبشار پس از طی مسافتی در بالادست روستای ميج، از فراز سنگی، روی سنگ ديگر فرو می ريزد و سپس به صورت آبشارهايی متعدد به عمق دره سرازير می شود. از ويژگی های اين آبشار، مقدار زياد آب آن و فضاهای غار مانند وسيع، در زير سنگ های آبشار است.
آبشار هلی دره چالوس - آبشار “هَلی دره” در كيلومتر 15 جاده چالوس ـ مرزن‌آباد يكی از آبشارهای زيبا و در دسترس عموم مردم است كه ارتفاع آن بيش از 10 متر محاسبه شده. “هَلی” به گويش مازندرانی يعنی “آلوچه”. در اطراف اين آبشار درختانی چون توسكا، افرا و مَمرَز وجود دارد و يكی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه به‌شمار مي‌رود.
به کزارش عبارت از دیگر آثار طبیعی مازندران که در سال 99 به ثبت رسیده می‌توان به درخت چنار کهنسال امامزاده عبدالله گزانه آمل ، درخت آزاد کهنسال محله زیروان بهشهر، درخت افرای کهنسال عباس‌آباد بهشهر و رویشگاه سوسن چلچراغ رودبارک کلاردشت اشاره کرد.
علاوه بر این در سالی که گذشت 9 اثر معنوی نیز در مازندران به ثبت رسید که مرور آن خالی از لطف نیست. این آثار شامل آواز امیری خوانی ، مهارت ساختن و نواختن ساز سنتی " دسرکوتن " ، مهارت پخت دِلِه دَکِرده نون که نان پیازی منطقه سوادکوه روستای درمیان است ، مهارت پخت غذای کَیی‌پلا یا بیجی پلا ، مهارت پخت نان شیرینی محلی گاتا منطقه سوادکوه در دهستان اوریم رودبار و مهارت پخت نان محلی پنجه‌کَش بوده است.
در کنار این اتفاق مبارک، میراث فرهنگی مازندران از ثبت ۶ اثر میراثی منقول مازندران نیز در سال 99 خبر داد که این آثار هرچند عجیب اما درب 2 امامزاده در ساری هستند. چهار درب چوبی واقع در امامزاده عباس ساری و ۲ درب چوبی واقع در تکیه پهنه کلای ساری این 6 اثر منقول استان در سال 99 را تشکیل می‌دهند که نه تنها دارای قدمت تاریخی هستند، بلکه از زیبایی های هنری خاصی برخودار هستند که آنها را در جایگاه ثبت ملی قرار داد.
ساز دسرکوتن
به کزارش عبارت پیش‌تر نیز در دی‌ماه علی‌اصغر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در ۱۱ نامه جداگانه به استاندار مازندران مراتب ثبت ۱۱ اثر فرهنگی تاریخی استان را ابلاغ کرده بود. مکان‌هایی از جمله ویلای سه هتل رامسر، کانون فرهنگی شاهد تنکابن، ساختمان دادگستری ساری، مسجد مصطفی‌خان ساری، محوطه الیت مرزن آباد، پل فلزی چالوس، کارخانه پنبه پاک‌کنی بابل، پل جاده شاه عباسی گلوگاه، تونل راه‌آهن گدوک، مسیر ناصری مرزن آباد. این بناها از دی‌ماه 99 به بعد تحت حفاظت و نظارت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت و هر گونه دخل و تصرف یا اقدام عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت آن شود جرم محسوب می‌شود و مرمت و بازسازی اثر صرفا با تأیید و نظارت این وزارت ممکن خواهد بود.