خواب آشفته ای که تعبیر نشد

پرونده ویژه ـ مارال نژاد آذر: طبیعت زیبا اما شکننده مازندران از دیرباز در زمره‌ی دغدغه‌های اصلی دوستداران محیط زیست در سراسر کشور بوده است. جنگل‌های هیرکانی شمال درحکم گلوگاه تنفسی ایران، سالهاست که این سرزمین نیمه خشک و بیابانی را از ورود به بحرانی اقلیمی در امان نگاه داشته است و امید می‌رود با حفظ این طبیعت زیبا سلامت اقلیمی ایران نیز پایدار باشد.

این امیدواری اما هر بار بنا به‌دلایل مختلفی خدشه‌دار می‌شود. کشیدن راه‌های ارتباطی در دل جنگل، تخریب زمین‌های کشاورزی برای ساخت و ساز ، تعرض به حریم دریا، پروژه‌های عجیب انتقال آب و حالا ماجرایی ترسناک به نام: «پتروشیمی میانکاله». طرحی که عمری بیش از 4 دهه دارد و استانداران فراوانی از پیگیری آن به عنوان دستاور خود خبر داده‌اند و متاسفانه نمایندگان شرق مازندران در مجلس شورای اسلامی نیز با وعده ایجاد اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری؛ بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی از آن حمایت می‌کنند.

مجید حسین زادگان استاندار مازندران در دولت حسن روحانی نخستین کسی بود که به شکلی جدی بعد از حدود 4 دهه طرح پتروشمی میانکاله را روی میز قرار داد. وی در جلسه شورای اداری از موافقت دولت برای اجرای این پروژه خبر داد و اعلام کرد که زمین‌های لازم برای آن مشخص  شده است و اجرای این طرح می‌تواند به بحران بیکاری در شرق مازندران برای همیشه پایان دهد. استاندار مازندران سرمایه‌گذاری هنگفت در این طرح را موجب ارتقای سطح رفاه عمومی به ویژه در مناطق کمتر برخوردار نکا و بهشهر دانست و تاکید کرد که تمام تلاش خود را برای به نتیجه رسیدن آن به کار خواهد بست.

 از آن روز تابحال بیش از یکسال گذشته است و این طرح حالا با مخالفت چهره‌های سرشناس هنری از جمله «هدیه تهرانی» بازیگر سینمای ایران  وارد فاز جدیدی شده است. بعد از آنکه حسینی پور استاندار دولت مردمی آیت‌الله ابراهیم رییسی از جدی شدن اجرای این طرح خبر داد و خبرنگاران از فنس‌کشی و تعیین حدود برای به نتیجه رسیدن آن سخن گفتند، موج عظیمی از مخالفت ها به جریان افتاد که موجب شد پایگاه خبری تحلیلی عبارت که از نخستین روزها ازجمله مخالفان جدی احداث پتروشیمی در مازندران بود، و حالا و با مخالفت ریاست محترم جمهور آیت الله ابراهیم رییسی و شورای عالی محیط زیست متوقف شده، در پرونده‌ای ویژه به بررسی و تبارشناسی این موضوع مهم زیست محیطی بپردازد.

این پرونده شامل 5 فصل است که از گفتگو تا یادداشت و گزارش را شامل می شود و سعی می کند ابعاد مختلف پتروشیمی میانکاله را مورد بررسی قرار دهد.

بیستم اسفندماه سال ۱۴۰۰، احمد وحیدی وزیر کشور که در سفر استانی آیت الله رییسی به استان مازندران وی را همراهی می‌کرد برای کلنگ زنی  احداث مجتمع پتروشیمی مازندران، راهی روستای حسین‌آباد شهرستان بهشهر شد. انتشار تصاویر کلنگ زنی همان و به راه افتادن کمپینی فراگیر در مخالفت با احداث پتروشیمی در شرق مازندران همان!

میانکاله کجاست و چرا اهمیت دارد؟

میانکاله شبه‌جزیره ای زیبا است که از شمال با دریای مازندران، از جنوب با تالاب میانکاله و از غرب با مرداب لپوی بهشهر همجوار است و در شرق آن «آشوراده» قرار دارد  .
این شبه جزیره با مساحتی حدود ۶۸ هزار هکتار، پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته و یکی از زیستگاه‌های اصلی و بکر شمال کشور است .

تالاب میانکاله در سال ۱۳۴۸ به عنوان «منطقه حفاظت‌شده» شناخته شد. در سال ۱۳۵۴ تالاب میانکاله و تالاب‌های اطراف آن به عنوان یکی از نخستین تالاب‌های بین‌المللی در «کنوانسیون رامسر»  به ثبت رسید و در همان سال درجه حفاظتی آن به «پناهگاه حیات وحش» ارتقاء داده شد. یک سال بعد نیز یونسکو آن را به عنوان «ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره» اعلام کرد.

به استناد گزارش‌های سازمان حفاظت از محیط زیست در فصل پاییز هزاران گونه از انواع پرندگان از مناطق مختلف جهان مانند شمال روسیه و سیبری، صدها کیلومتر راه طی می‌کنند و در میانکاله پناه می‌گیرند. فلامینگو، عقاب دریایی دم سفید، پلیکان و انواع مرغابی و قو از جمله پرندگان مهاجر هستند. به‌طور کلی در پایان مسیر رفت مهاجرت پرندگان بیش از ۶۰ درصد از پرندگان منطقه خاور‌میانه، زمستان را در تالاب میانکاله می‌گذرانند

همچنین انواع آبزیان شامل ماهی سفید، ماهی کفال و تاس ماهیان در این منطقه زیست می‌کنند و ‌پستاندارانی از جمله فک دریای خزر، گربه جنگلی، گراز و سمور آبی از دیگر گونه‌های جانوری این منطقه به‌حساب می‌آیند. از گونه‌های شاخص و در حال انقراض این منطقه می‌توان از فک خزری، عقاب دریایی، عروس غاز، اردک مرمری، اردک بلوطی، دلیجه کوچک و ‌پلیکان ‌پاخاکستری نام برد.

مسیرهای دسترسی به تالاب

برای رفتن به تالاب میانکاله بسته به محل اقامت‌تان باید به استان مازندران بروید. از مرکز مازندران (ساری)، دو مسیر به تالاب وجود دارد که مسیر طولانی‌تر دیدنی‌های برجسته‌ای دارد. در مسیرکوتاه‌تر از ساری به‌سمت نکا حرکت می‌کنید و پس از طی ۵۶ کیلومتر مسیر و گذشتن از بهشهر، به تالاب میانکاله می‌رسید.

در مسیر دوم ابتدا باید با طی مسافتی ۴۶ کیلومتری به بندر امیرآباد بروید و از آنجا به‌سمت تالاب میانکاله در جهت شرق حرکت کنید، پس از طی پنج کیلومتر، محدوده  پناهگاه حیات وحش آغاز می‌شود، اما تا تالاب راه بیشتری است.

مشکل از کجا شروع شد

اگرچه عمر این طرح ناسازگار با محیط زیست به پیش از انقلاب باز می‌گردد اما بی‌شک دولت حسن روحانی را باید آغازگر دست اندازی مجدد به تالاب میانکاله دانست. احمد حسین زادگان استاندار مازندران به همراه نمایندگان شهرستان‌های ساری و میاندرود و نکا و بهشهر و گلوگاه که مجموعا سه نماینده هستند اصلی‌ترین موافقان اجرای ای ن طرح بودندو ماجرا وقتی پیچیده تر شد که اجرای این طرح به  کارخانه شرکت البرز ایرانیان سپرده شد. شرکتی که در مالکیت عبدالله عبدی یکی از 20 ثروتمند بزرگ ایران و یکی از بزرگترین بدهکاران بانکی کشور است که ردپایش از احداث پتروشیمی تا حوزه فولاد، ساخت و ساز و بانکداری دیده می شود. چهره ای مرموز که تصاویر زیادی از وی در دسترس نیست اما گفته می شود نقشی تعیین کننده در جریان های سیاسی دارد و حتی می تواند نتیجه انتخابات مجلس را با حمایت های مالی خود رقم بزند. اگرچه عبارت نمی تواند مستقلا این مسئله را تایید کند اما زمزمه های فراوانی از نفوذ او در حوزه های مختلف شنیده می شود که هیچ گاه توسط خود او یا نهادهای دولتی و قضایی تکذیب نشده است.

آغاز جدی مخالفت ها

اگر چه رسانه های محلی و برخی از رسانه های ملی به صورت جسته و گریخته اعتراضاتی به اجرای این پروژه داشتند اما سهم اصلی ایجاد چالش و راه اندازی کمپین را باید به دیدبان میانکاله و هدیه تهرانی نسبت داد. این بازیگر مطرح دهه های هفتاد و هشتاد سینمای ایران با حضور در محل اجرای پروژه و برگزاری یک مسابقه نمادین طناب کشی سطح اعتراض را به شکل چشمگیری ارتقا داد و بعد از آن بود که هشتگ میانکاله را متوقف کنید برای حداقل یک هفته در زمره داغ ترین هشتگ های ایران قرار گرفت. مسئله آنقدر پیپیده شد که پای رسانه های فارسی زبان خارج از کشور به خصوص بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال هم به مسئله باز شد و عملا خبر به گوش همگان رسید.

معترضان از مسئول وزارت نفت و سازمان حفاظت از محیط زیست  می خواستند که هرچه سریعتر این پروژه را متوقف کنند و به طور کلی قید هرگونه پروژه نفتی در این زیستگاه حساس را بزنند.

به گفته مخالفان ساخت این پروژه‌ها، احداث پتروشیمی (که در رده آلاینده‌ترین صنایع قرار دارد) در منطقه حساس زیست‌محیطی نه تنها توسعه محسوب نمی‌شود بلکه زخمی تازه بر تن رنجور محیط زیست مازندران می‌نشاند. آلودگی شدید هوا و منابع آبی تنها بخشی از نتایج هولناک این پروژه است.

با اینکه کلنگ احداث این پروژه توسط وزیر کشور دولت سیزدهم زده شد اما حجم بالای مخالفت ها به رسانه های حامی دولت هم رسید و خبرگزاری ایرنا در گزارشی به انتقاد جدی پرداخت و دلایل فراوانی را برای توقف آن اقامه کرد که در ادامه از نظر می گذارنید:

"صرف نظر از آن، اجرای چنین طرحی آن هم بدون طرح مکان‌یابی از ابتدا، نه تنها از نظر تعارض حقوقی با تعهدات سازمان محیط زیست ایران به شبکه جهانی ذخیره‏‌گاه‌های زیست‌کره(برنامه انسان و کره مسکون)، تقابل با دستورالعمل‏‌های ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی به طرح‌‏های کشاورزی و غیرکشاورزی، نابودی تولیدات بومی و معاش ۷۰ خانواده دامدار محلی دارای پروانه چرای دام برای ۱۱ هزار واحد دامی معارض با قانون است، بلکه مشکل جدی‌‏تری نیز دارد و آن، نقض بند ۲۵ سیاست‏‌های کلی نظام در بخش نفت و گاز است که بر توسعه صنایع آلاینده پتروشمی در مناطق نفت‌خیز جنوب کشور تصریح شده و اجرای آن برای همه قوا لازم‌الاجراست.

اما مهم‌ترین استناد مخالفان، به بند الف ماده ۲ تصویب‌نامه هیات وزیران(مصوب هیات وزیران به تاریخ ۱۳۸۱/۷/۳) در خصوص استقرار واحدهای صنعتی در ۳ استان شمالی کشور است که مطابق با آن، استقرار صنایع شیمیایی در این استان‌ها به جز در شهرک‌های صنعتی لوشان(استان گیلان) و مراوه (استان گلستان) ممنوع اعلام شده است.

علاوه بر این، صنایع پتروشیمی مصرف آب بسیار بالایی دارد که این موضوع با توجه به میزان آب ورودی به تالاب میانکاله به دلیل بارگذاری‌های بیش از اندازه به‌شدت کم شده است. بنابراین اجرای این پروژه برای وضعیت میانکاله می‌تواند به شدت خطرناک باشد.
این اقدام میزان آلودگی‌ها را افزایش داده و اکوسیستم را به فروپاشی می‌کشاند. نمونه بارز مشابه آن پساب پتروشیمی و پالایشگاه نفت فلات قاره قشم است که در این جزیره مشغول به فعالیت است. در اثر فعالیت این مجتمع، یکی از مقاوم‌ترین درختان منطقه به نام «سُمر یا کهور پاکستانی» از بین ‌رفت. در چنین وضعیتی امنیت منطقه نیز از بین می‌رود که نمونه بارز آن تلف شدن بیش از ۲۰۰ هزار قطعه پرنده در سال‌های ۹۸ و ۹۹ است."

پافشاری مسئولان استانی

حجم گسترده مخالفت ها مانع ادامه پیگیری مسئولان استانی نشد و کار به جایی رسید که استاندار مازندران در یک مصاحبه تلویزیونی با واحد مرکزی خبر  به شدت به هدیه تهرانی تاخت و وی را فاقد صلاحیت برای اظهار نظر در این مورد دانست. نمایندگان مازندران و سرمایه گذاران نیز از طرق مختلف سعی کردند اهمیت زیست محیطی پروژه را کاهش داده و بر شیپور درآمد زایی آن بدمند.

استاندار مازندران با دفاع از پروژه پتروشیمی میانکاله گفت: هنرمندان در مسئله پتروشیمی میانکاله اصلا اطلاع ندارند. پشت صحنه برخی اقدامات فساد، رانت و پول است!چه کسی به او خط داده؟

سید محمود حسینی پور که با صدا و سیما گفتگو کرده گفت: سند داریم که محیط زیست مجوز داده است.محیط زیست می‌گوید تحت فشار قرار گرفته؛ تحت فشار چه کسی هستید؟

وی افزود: هنرمندان در مسئله پتروشیمی میانکاله اصلا اطلاع ندارند. پشت صحنه‌ی برخی سلبریتی‌ها و NGO ها، فساد، رانت و پول است . این هنرمندان که می‌روند میانکاله چه می‌دانند ماجرا چیست؟ 

برای مشاهده فیلم انتقاد استاندار مازندران از هدیه تهرانی  اینجا   را کلیک کنید

پایان خوش ماراتن پتروشمی میانکاله

نهایتا  بعد از موافقت ها و مخالفت های فراوان سازمان حفاظت از محیط زیست و شورای عالی آن آب پاکی را روی دست مجریان طرح ریخت و مخالفت جدی خود را با اجرای پتروشمی در میانکاله اعلام کرد.

عالی‌ترین شورای تصمیم‌گیری زیست‌محیطی کشور یعنی شورای‌عالی محیط‌زیست در جلسه شماره ۳۵ خود که ۱۶ خرداد با حضور وزرا، مدیران سازمان‌های متولی، خبرگان محیط‌زیست و اعضای جدید شورای‌عالی یعنی مجید مخدوم، محمدعلی سلیمان‌پور، محمد یزدی و نغمه مبرقعی به ریاست رئیس‌جمهور برگزار شده، پس از بررسی تمامی ابعاد قانونی، فنی و حقوقی پتروشیمی میانکاله مخالفت خود را با احداث این پروژه در حاشیه جنوب‌غربی تالاب میانکاله اعلام کردند تا آخرین مهر ابطال به این پرونده زده شود. این خبر خوب در شرایطی عنوان شده که پیش از این سیدابراهیم رئیسی، خرداد ۱۴۰۰، در رأس قوه قضاییه نیز حکم به ابطال وقف شبهه‌ناک جنگل‌های آقمشهد داده و ۵۶۰۰ هکتار جنگل را به بیت‌المال بازگردانده بود. همچنین در موضوع ریزگرد‌ها که طی ده‌ها سال ایجاد شده و به زندگی مردم غرب کشور خسارات فراوانی وارد کرده، به‌تازگی فعالیت‌های دیپلماتیک فراوانی در دولت ایجاد شده تا از طریق رویکرد دیپلماسی منطقه‌ای جلوی گسترس کانون‌های ریزگرد خارجی گرفته شود.

ضربه پایانی به اجرای این طرح اما توسط شخص رییس جمهور زده شد و سید ابراهیم رئیسی در آخرین جلسه هیأت دولت به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دستور داد موضوع احداث پتروشیمی میانکاله را بررسی و با احصای موارد خلاف قانون و آسیب‌زا برای محیط زیست، سریعاً از اجرای آن جلوگیری کند.

در پی این دستور، علی سلاجقه اعلام کرد از نظر دولت کلنگی که برای احداث پتروشیمی میانکاله به زمین زده شده فاقد اعتبار بوده و در واقع معتقدیم کلنگی به زمین زده نشده است و این نکته را هم متذکر شد که «طبق قانون دیگر هیچ کلنگی بدون مجوز محیط زیست بر زمین نخواهد خورد و در اجرای این طرح نیز کوتاه نخواهیم آمد».

 هنوز مشخص نیست زمین ۹۰هکتاری پروژه که مرتع بزرگی بوده، به مردم محلی باز خواهد گشت یا خیر؟ یکی از ۳ موضوعی که شورای‌عالی محیط‌زیست تصویب کرده، موضوع مخالفت با احداث میانکاله بوده، اما اینکه این ملک به چه کاربری اختصاص یابد، هنوز مشخص نیست.